Projekt "Dom Polsko-Niemiecki" nadal czyni postępy

29 sierpnia 2023 r. minister stanu ds. kultury Claudia Roth i minister stanu Anna Lührmann przedstawiły szczegółową koncepcję realizacji projektu "Domu Polsko-Niemieckiego" w Berlinie w formie dokumentu zawierającego kluczowe punkty. Oprócz miejsca pamięci polskich ofiar narodowosocjalistycznych Niemiec, w "Domu Polsko-Niemieckim" mają znaleźć się wystawy poświęcone historii niemieckiej okupacji Polski oraz wielowiekowej historii stosunków polsko-niemieckich. Planowane są również programy edukacyjne i wydarzenia, takie jak odczyty, koncerty i wykłady, aby zapewnić przestrzeń do spotkań i wymiany.

Obecnie postępują przygotowania do "Domu Polsko-Niemieckiego" w Berlinie. Odbyło się już kilka wydarzeń i opracowano propozycję realizacji, która ma zostać przedstawiona decydentom politycznym latem. Odbyły się liczne dyskusje ekspertów i spotkania koordynacyjne, w tym z różnymi szczeblami politycznymi, zwłaszcza w Berlinie. Ponadto, strona internetowa Domu Polsko-Niemieckiego jest już dostępna online, gdzie prezentowane są wyniki młodzieżowych laboratoriów pomysłów. Ogłoszono tam również nowe logo projektu.

Pierwszy pomysł na "Dom Polsko-Niemiecki" w 2017 r.

Projekt "Domu Polsko-Niemieckiego" można prześledzić na podstawie różnych kluczowych wydarzeń od 2017 r.: rozpoczął się od inicjatywy byłych przewodniczących Bundestagu prof. dr Rity Süssmuth i dr h.c. Wolfganga Thierse, byłego dyrektora Niemieckiego Instytutu Polskiego prof. dr Dietera Bingena oraz byłego dyrektora Fundacji Topografia Terroru prof. dr Andreasa Nachamy. Zwrócili się oni do niemieckiego Bundestagu i niemieckiej opinii publicznej z apelem o wzniesienie w centrum Berlina pomnika upamiętniającego ofiary niemieckiej okupacji w Polsce w latach 1939-1945. W tamtym czasie pod apelem podpisali się m.in. prezydent Brandenburgii i ówczesny koordynator rządu federalnego ds. stosunków polsko-niemieckich, dr Dietmar Woidke, konsul generalna Niemiec w Gdańsku, Cornelia Pieper, dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności, Basil Kerski, a także prof. dr Gesine Schwan, Humboldt-Viadrina Governance Platform gGmbH oraz Towarzystwo Polsko-Niemieckiego Sąsiedztwa - Sąsiedzi e. V., Poczdam.

Już wtedy celem projektu było nie tylko wzniesienie pomnika, ale także stworzenie miejsca z wystawą poświęconą polsko-niemieckiej historii oraz szeroko zakrojonymi działaniami edukacyjnymi i spotkaniami. Pod koniec 2019 r. Fundacja Pamięci zaproponowała utworzenie w sercu Berlina centrum dokumentacji niemieckich rządów okupacyjnych w Europie w latach 1939-1945. Od 2020 r. Niemiecki Instytut Polski (DPI) i Fundacja Denkmal wspólnie rozwijają te pomysły. 30 października 2020 r. ówczesne rządowe grupy parlamentarne wraz z grupą parlamentarną "DIE LINKE" przyjęły uchwałę "Oddanie sprawiedliwości charakterowi polsko-niemieckiej historii poprzez miejsce pamięci i spotkań oraz przyczynienie się do pogłębienia szczególnych stosunków dwustronnych". 15 września 2021 r. Federalne Ministerstwo Spraw Zagranicznych przedstawiło wstępną koncepcję "Miejsca Pamięci i Spotkań z Polską". Od czasu wyborów do Bundestagu jesienią 2021 r. koncepcja ta była dalej rozwijana w imieniu federalnego komisarza ds. kultury i mediów (BKM) i wspierana łączną kwotą 1 mln euro z funduszy federalnych. Zlecono to jednostce pracowniczej z równą reprezentacją DPI i Stiftung Denkmal, która z kolei przedstawiła wspomniany wyżej dokument dotyczący kluczowych zagadnień. Kluczowy dokument przedstawiony w sierpniu służy jako podstawa do opracowania propozycji realizacji. Specjalna jednostka utworzona w marcu 2023 r. w Fundacji Pamięci Pomordowanych Żydów Europy jest odpowiedzialna za opracowanie propozycji realizacji, a środki finansowe pochodzą od Pełnomocnika Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów (BKM). Centralnym elementem projektu jest ścisła współpraca z Niemieckim Instytutem Polskim (DPI).

Wydarzenia i zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego towarzyszą projektowi

Budowie "Domu Polsko-Niemieckiego. Upamiętnienie - Spotkanie - Zrozumienie" towarzyszyć będą różne wydarzenia publiczne, w tym wydarzenia upamiętniające rocznicę niemieckiej inwazji na Polskę 1 września 1939 r. Otwarcie wystawy objazdowej na temat niemieckich rządów okupacyjnych w Polsce w latach 1939-1945 planowane jest na 85. rocznicę 1 września 2024 r. W fazie koncepcyjnej eksperci, przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego i młodzież z Polski i Niemiec będą zaangażowani w różne formaty. Regularne raporty cyfrowe na temat stanu realizacji będą dostarczane na tak zwanych "forach przejrzystości". Forum przejrzystości ma na celu zapewnienie dogłębnego dostępu do prac nad "Domem Polsko-Niemieckim" oraz umożliwienie zadawania pytań i zgłaszania sugestii. Pierwsze z tych forów odbyło się 31 sierpnia 2023 r., a kolejne ma się odbyć w grudniu 2023 r.

W obecnej debacie wokół "Deutsch-Polnisches Haus", oprócz odrodzenia się kwestii lokalizacji - Anhalter Bahnhof kontra dawna Opera Kroll w Tiergarten - pojawiają się dwa pytania: Po pierwsze, jaki nacisk należy położyć na planowany pomnik, edukację i elementy spotkań? Autorzy dokumentu dotyczącego kluczowych punktów chcą miejsca, które umożliwi "zarówno indywidualne, jak i oficjalne upamiętnienie", podczas gdy inni widzą w tym zagrożenie dla idei pomnika jako "centralnego elementu" i oczekują, że wyraźny pomnik musi być nieodzownym gestem uznania i ukłonem Niemców przed Polską. Z drugiej strony istnieją obawy, że wszystko trwa zbyt długo i że harmonogram nie uwzględnia w wystarczającym stopniu faktu, że ostatni świadkowie niemieckiej okupacji w Polsce będą mogli jeszcze doświadczyć położenia fundamentów tego miejsca pamięci i spotkań.