Ochrona klimatu i transformacja energetyczna w regionach Partnerstwa-Odra 

Zmiany klimatyczne będące skutkiem działalności człowieka nie omijają kontynentu europejskiego, a wręcz przeciwnie – zgodnie z pierwszym raportem Europejskiej Agencji Środowiska na temat ryzyka klimatycznego w UE, opublikowanym w marcu 2024 r., Europa jest najszybciej ocieplającym się kontynentem na świecie. Konsekwencje zmian klimatu są zatem już silnie odczuwalne w Europie i staną się jeszcze bardziej zauważalne w najbliższej przyszłości. Aby przeciwdziałać zmianom klimatu, Unia Europejska postawiła sobie za cel osiągnięcie do 2050 r. statusu pierwszego kontynentu neutralnego pod względem emisji gazów cieplarnianych dzięki Europejskiemu Zielonemu Ładowi. W tym celu emisje w całej UE mają zostać zmniejszone o co najmniej 55 procent do 2030 roku w porównaniu ze stanem z 1990 roku. 

To, w jaki sposób Zielony Ład UE jest wdrażany na poziomie regionalnym, można również zaobserwować w regionach Partnerstwa-Odra. Poniżej przedstawiamy wybrane projekty będące obecnie w trakcie realizacji. 

Projekt LIFE after Coal: droga Wielkopolski do neutralności klimatycznej 

Kluczowym celem regionu Wielkopolski na drodze do neutralności klimatycznej jest transformacja energetyczna, a w szczególności przejście z energetyki węglowej na zrównoważone formy energii. Właśnie na tym skupia się projekt LIFE After Coal PL, który jest finansowany przez UE i polski Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej łączną kwotą prawie 85 milionów złotych. Realizację projektu koordynuje samorząd województwa wielkopolskiego we współpracy z Agencją Rozwoju Regionalnego S.A. w Koninie, samorządem województwa łódzkiego oraz ponad trzydziestoma powiatami i gminami, głównie ze wschodniej Wielkopolski. W projekt zaangażowane są również organizacje pozarządowe i biznesowe z Polski i zagranicy. Partnerem wspierającym realizację projektu LIFE After Coal PL jest również Ministerstwo Rolnictwa, Środowiska i Ochrony Klimatu Brandenburgii. 

Działania w ramach projektu obejmują stworzenie systemu zarządzania neutralnością klimatyczną na poziomie regionalnym i lokalnym, w tym planów działania i analiz ryzyka, a także mobilizację dodatkowych zasobów finansowych i zapewnienie doradztwa technicznego w zakresie rozwiązań energetycznych spełniających cele neutralności klimatycznej. Innym ważnym aspektem projektu jest zachęcanie do akceptacji społecznej i aktywnego uczestnictwa w przejściu na gospodarkę bezemisyjną poprzez komunikację i edukację. W tym celu zaprojektowana zostanie na przykład interaktywna, mobilna wystawa poświęcona odnawialnym źródłom energii. Projekt obejmuje również regularnie organizowane wydarzenia informacyjne, panele dyskusyjne i inne wydarzenia. 

Kamieniem milowym, który został już osiągnięty w związku z projektem, jest przystąpienie Wielkopolski do koalicji Powering Past Coal Alliance. PPCA to międzynarodowy sojusz krajów, miast, regionów i firm, które zobowiązały się do stopniowego odchodzenia od spalania węgla w celu wytwarzania energii, zasadniczo do 2030 roku. Województwo wielkopolskie jest pierwszym polskim regionem, który został członkiem nie tylko PPCA, ale także Hydrogen Europe – najbardziej reprezentatywnej sieci wodoru i ogniw paliwowych w Europie. 

Neutralny dla klimatu system ciepłowniczy dla Zgorzelca 

Na przykładzie Europa-Miasta Görlitz/Zgorzelec widać, jak integrujące i jednoczące może być dążenie do lepszej ochrony klimatu. Projekt „Neutralna dla klimatu sieć ciepłownicza dla Görlitz-Zgorzelec” ma na celu połączenie sieci ciepłowniczych obu miast i osiągnięcie całkowicie neutralnych dla klimatu dostaw ciepła dla obecnych 87 000 mieszkańców Europa-Miasta do 2030 roku. To duży projekt, w ramach którego ma powstać łącznie około 12 kilometrów nowych rurociągów ciepłowniczych. Z kolei w Zgorzelcu i Görlitz mają powstać nowe, zdecentralizowane i neutralne dla klimatu ciepłownie. Do wytwarzania energii ma zostać wykorzystana mieszanka technologii, która będzie opierać się głównie na pompach ciepła, biomasie i energii słonecznej, co pozwoli na całkowitą redukcję emisji 50 000 ton CO2, które obecnie są generowane rocznie w celu zaopatrzenia w energię mieszkańców Europa-Miasta. 

Projekt od momentu jego rozpoczęcia w 2020 r. jest realizowany przy dużym udziale lokalnego niemieckiego i polskiego dostawcy energii cieplnej, Zakładu energetycznego w Görlitz i SEC Zgorzelec. Ale inicjatywa ta otrzymuje wsparcie dalece wykraczające poza szczebel lokalny – premier Saksonii Michael Kretzschmer i marszałek województwa dolnośląskiego Cezary Przybylski już w 2021 r. zadeklarowali pomoc dla projektu ze strony regionów Saksonii i Dolnego Śląska. Niemieckie Ministerstwo Gospodarki i Ochrony Klimatu oraz polskie Ministerstwo Ochrony Klimatu również podpisały list poparcia dla projektu, zaś Polsko-Niemiecka Agencja Energetyczna również udziela wsparcia przedsięwzięciu jako sztandarowemu projektowi na rzecz ochrony klimatu i współpracy transgranicznej. Projekt ma być finansowany głównie z funduszy UE, o których przyznanie będzie się można nadal ubiegać na początku lata 2024 roku. 

Inicjatywa jest symbolem współpracy transgranicznej i ma stanowić wzór dla zrównoważonych projektów energetycznych w Europie. Celem jest znaczne ograniczenie emisji CO2 poprzez modernizację istniejących elektrowni i budowę nowych, neutralnych dla klimatu. Połączenie sieci ciepłowniczych umożliwia zastąpienie starych systemów grzewczych nowoczesnymi technologiami, a tym samym przyczynia się do spełnienia krajowych i unijnych wymogów ochrony środowiska. 

Alternatywna forma transportu w Brandenburgii – podróżowanie koleją Heidekrautbahn z napędem wodorowym zamiast diesla 

Projekt „Kolej wodorowa Heidekrautbahn” w Brandenburgii, którego celem jest stworzenie pierwszego w regionie „zielonego”, tj. neutralnego pod względem emisji CO2, lokalnego połączenia komunikacyjnego, dotyczy zrównoważonej, przyjaznej dla klimatu mobilności przyszłości. Do tej pory lokomotywy spalinowe wykorzystywano na linii Heidekrautbahn RB 27, która łączy północną część Berlina z dzielnicami Oberhavel i Barnim w Brandenburgii. Ta forma napędu nie jest niczym niezwykłym dla niemieckich kolei, zwłaszcza jeśli chodzi o transport regionalny. Nawet dziś prawie połowa niemieckiej sieci kolejowej nie jest zasilana zelektryfikowanymi liniami napowietrznymi i jest obsługiwana przez lokomotywy spalinowe. Istnieje zatem ogromny potencjał w zakresie ochrony klimatu, który od końca 2024 r. będzie realizowany w ramach kolei Heidekrautbahn. 

Począwszy od grudnia 2024 r. siedem pociągów napędzanych wodorowymi ogniwami paliwowymi zastąpi istniejące wagony spalinowe w ramach projektu „Hydrogen Rail Heidekrautbahn”. Pozwoli to zaoszczędzić co najmniej 840 000 litrów oleju napędowego rocznie, co odpowiada redukcji emisji do 2,5 mln kg CO2. Innym pozytywnym „efektem ubocznym” jest fakt, że zasilanie pociągów wodorem zamiast olejem napędowym zmniejszy również zanieczyszczenie cząstkami stałymi w obszarze otaczającym linię, co powinno mieć również pozytywny wpływ na jakość życia lokalnych mieszkańców. 

Projekt wyróżnia się także tym, że po raz pierwszy tworzona jest regionalna infrastruktura umożliwiająca korzystanie z pociągów napędzanych wodorem. Ściśle rzecz biorąc, oznacza to, że wodór wymagany do napędu – aż 200 ton rocznie – będzie produkowany w dedykowanej fabryce wodoru w Oberhavel przy użyciu procesu elektrolizy oraz wytwarzanej regionalnie energii wiatrowej i słonecznej. Wzdłuż trasy ma powstać dedykowana stacja do tankowania wodoru. 

Całkowity koszt projektu wynosi około 100 milionów euro, które będą pochodzić zarówno z funduszy krajowych, jak i federalnych. Projekt obejmuje również wsparcie naukowe ze strony Centrum Badań Wodorowych Brandenburskiego Uniwersytetu Technicznego w Chociebużu oraz Instytutu Koncepcji Pojazdów Niemieckiego Centrum Lotnictwa i Kosmonautyki.